“Niemand zal zeggen dat Napoleon onbelangrijk is geweest”, zegt hoogleraar Egbert Koops (Rechtsgeschiedenis) tegen NU.nl. Toch denkt hij zelf vaker aan de Romeinen. Volgens hem kom je ook als je aan Napoleon denkt “via een omweg” toch weer bij Rome uit. “Volgens mij kun je daar nauwelijks omheen.”
“Ik denk dat de trend op TikTok zo aanslaat omdat het een illustratie is van hoe het Romeinse verleden nog steeds doorwerkt in het heden.” Dat merk je zelfs in gebieden waar de Romeinen nooit zijn geweest. Zoals Chili, China en Turkije, zegt Koops. Een van de vakken die hij geeft is Romeins Recht. Juist vanwege de invloed die het nog steeds heeft. “Onze hele manier van denken over eigendom is Romeins.”
Koops ziet die invloed niet alleen terug in het recht. Ook de opkomst van universiteiten is eraan verbonden, want daar begonnen ze met de studie van, jawel, het Romeinse recht. Daarnaast wijst hij op de architectuur; denk aan de zuilen bij bankgebouwen en chique huizen (ook al gebruikten de Grieken die al voor de Romeinen).
Het bijzondere aan het verhaal van de Romeinen in West-Europa is volgens Koops “dat er na de val van het Romeinse Rijk nooit een vergelijkbaar imperium is gekomen van dezelfde duur en omvang”.
Het oude Rome had al verkeersregels
Volgens Koops leek het Romeinse Rijk op een bepaalde manier ook op de wereld van nu. Zo voerden de Romeinen belastingen in, was er een duidelijk centraal bestuur en waren er verkeersregels in de ‘wereldstad’ Rome.
Het Romeinse Rijk was jarenlang een republiek voordat het een keizerrijk werd. Maar de Romeinen waren ook militaristen en slavenhouders.
En in het totalitaire regime van bepaalde keizers kunnen we ons nu niet meer herkennen. Hoewel… “Die imperiale manier van denken zie je nog steeds wel terug in Europa, denk aan Rusland.”
Waarom het logischer is om aan Napoleon te denken
Historicus Bart Verheijen daarentegen denkt veel liever aan Napoleon Bonaparte (1769-1821). Dat is ook logisch, want hij schreef een heel boek over hem. Maar het is volgens hem sowieso veel logischer om tegenwoordig meer aan Napoleon te denken dan aan het Romeinse Rijk.
“De Romeinen staan niet alleen qua tijd – achttienhonderd jaar – maar ook qua opvattingen over staat, cultuur en politiek vele malen verder van ons af dan Napoleon”, benadrukt Verheijen.
Zo hadden de Romeinen belastingen, maar zorgde Napoleon voor het moderne systeem dat we nu hebben. Ook scheidde hij de macht van de kerk en de regering.
Op een bepaalde manier zorgde Napoleon ervoor dat Nederland nu Nederland is, want vóór hem had bijna elke provincie veel eigen macht en was er geen sprake van een eenheidsstaat. Daarna ontstond het idee van één land. “Hij is eigenlijk degene die het moderne Nederland heeft gevormd.”
Burgers kregen onder Napoleon meer macht
Sinds Napoleon zijn we een constitutionele monarchie. Zijn broer Lodewijk Napoleon werd namelijk de eerste koning van ons land.
En dankzij Napoleon moet het koningshuis zich aan de Grondwet houden. Burgers kregen meer macht. “Voortaan hadden ze rekening te houden met wat ‘de macht van het volk’ heet.”
Daarnaast moderniseerde Napoleon het recht. Ook Koops geeft toe dat bepaalde soorten recht nu heel anders zijn. “We kruisigen bijvoorbeeld geen mensen meer. En dat is maar goed ook.”
Tegelijkertijd was Napoleon niet vies van de doodstraf. Het grote verschil met de jaren ervoor is dat Napoleon iedereen gelijk maakte. Rijk of arm: iedereen moest belasting betalen en iedereen met de doodstraf ‘mocht’ onder de guillotine.
Ook Napoleon dacht aan de Romeinen
“Napoleon dacht natuurlijk wel deels aan de Romeinen”, geeft Verheijen toe. Zo kroonde hij zichzelf tot keizer, wat een Romeinse titel is. Daarnaast zijn er de symbolen die hij gebruikte, zoals de adelaar en de lauwerkrans. Toch zijn er volgens Verheijen heel belangrijke verschillen.
“Napoleon is natuurlijk niet als keizer geboren.” Ook probeerde hij zijn keizerstitel te legitimeren door het volk om toestemming te vragen. Dat zouden de Romeinse keizers nooit op dezelfde wijze hebben gedaan.
Napoleon vroeg het volk via een soort referendum (een plebisciet) of hij zijn functietitel mocht veranderen van consul in keizer. Bijna iedereen was voor, maar de vraag is of ze eerlijk durfden te zijn. De stemming was namelijk openbaar. Daarnaast waren de resultaten “hevig vervalst”.
Aan wie dachten de Romeinen zelf?
Het is dus overduidelijk dat de Romeinen indruk hebben gemaakt. Toch keken zij zelf op tegen een ander volk. “De Romeinen vonden zelf de Grieken indrukwekkender.” Zo haalden ze veel inspiratie uit de Griekse literatuur en poëzie. Waarom denken we nu dan niet méér aan de oude Grieken?
Volgens Koops komt dat doordat de Grieken niet verenigd waren. Ze hadden geen centraal bestuur of recht en de stadstaten vochten met elkaar. Daarmee was hun invloed op de rest van Europa uiteindelijk een stuk kleiner.
“De Romeinen hadden een uniek talent voor recht en bestuur”, benadrukt Koops. “Toen dat rijk eenmaal viel, is er nooit echt een nieuw rijk voor in de plaats gekomen.”
Het enige wat er in zijn ogen qua duur en grootte een beetje bij in de buurt komt, is de Europese Unie. Maar daar zal ook weer niet iedereen het mee eens zijn…